YAKLASIM

Marmara'da Tsunami olur mu olmaz mi tartismasini yapmadan once bu konuda ki calismalarin ortaya konmasi gerekir.  Basinda aciklamalar cikiyor, bu konularda deprem mudurleri ve medya sismologlari tarafindan benzer aciklamalari "Deprem Retorikleri" yapiliyor.  Aciklama yapan ile daha once calismis olanlar arasinda bir cizgi konmadigi icin yapilmis aciklamalara dikkatle yaklasmak gerekiyor.  Sayet onceki calismalardan, derlenen ve malzeme olarak kullanilan calismalari yapanlarin isimlerine deginilmiyorsa, yapilan bu isin adi asirma ve ulkemizde moda olmus ismi ile intihaldir.  Malesef, ulkemizin asirma yada baskalarinin calismalarini kullanma noktasinda sicilinin pek parlak olmamasinin bir nedenide,  Uretken ve calistigi konuda ortaya onemi calismalar koymus yada baslatmis "emektar Bilimadamlarinin"  calismalarindan bahsetmeme piskinligidir.   Bu nedenle deprem konusunda, basinda arz edenleri,    emektar sismologlar ve  medya sismologlari arasinda ki cizgiyi belirginlestirmek icin asagida ki sorularin cevabinin aranmasinda fayda vardir. Kamuoyuna yapilan beyan yada aciklama yapan kisinin:

a) Yayinlanmis uluslararasi calismasina mi dayaniyor?

b) Baskalarinca yapilmis olanlarin calismasina mi dayaniyor?

Bu iki nokta belirtilmeden yapilmis konusmalarin hic birinin ne itibar edilir nede guvenilir hic bir tarafi yoktur.  Malesef, ulkemizde ki ve dunya'de ki depremlerinin anlasilmasinda emegi gecmis bilim adamlarinin isimlerini agzini alamayanlar, oncelikle bilim uretmis bilim insanlarina  ve halkimiza karsi durust davranmaktadirlar.  Yapilmis onceki calismalari referans vermek, vereni buyutir, veremiyenlerin ise bulunmus oldugu once kendini ve sonra temsil ettigi kurumu kucultur.

TSUNAMI NEDIR ve NERELERDE OLUR?

Tsunami kelime olarak SU DALGASI "Water Waves" yada SISMIK DENIZ DALGASI "Seismic Sea Waves" olarak bilinir.  Bugune kadar bilinen en buyuk Deniz yada Su Dalgalari dusey hareketlerle meydana gelmistir. 

Dalma Batma Zonlarinda meydana gelen depremlerin meydana getirdigi Deniz Dalgalari buyuk tahribatlar meydana getirmistir.  Cunku daralmaya bagli deniz tabani uzerinde bir yukselme meydana gelmekte, yukselen yerle birlikte, hizlanan deniz dalgalari karaya dogru hareket etmektedir.  Karaya yaklastikca, hizi yavaslamakta ama enerji kaybolmadigi icin KARADA buyuk etki yada son depremlerde goruldugu gibi yikimlara neden olmaktadir.  Bunun en son bilinen ornegi 26 Aralik 2004 olan Sumatra Andaman depremidir.  Sonuc olarak, Kuzey Anadolu Fay Zonu Marmara Bolgesini asagida ki sekilde goruldugu gibi, dallanma tipi bir kirilma geometrisi ile kirmis yatay hareketlere bagli olarak, DEV TSUNAMI dalgalari beklenemez.  Asagida dokumu sekilde verilen ve faylarla iliskilendirilen, son 2000 yillik deprem verileri bu tur bir DEV DALGA hareketine neden olmamistir cunku depremlerin olus mekanizmasi levhalarin yataylamasina goreli hareketine bagli olusur.

Şekil 1. Son 2000 yılda olmuş büyük depremlerin yerleri ve tarihleri gösterilmektedir (Ambraseys, 2002). Marmara denizi içinde ki fay dağılımı (Armijo ve dig. 2002) kırmızı, dışında ki karasal faylar (Saroğlu ve dig. 1992) ise siyahla gösterilmiştir. 1991-1999 yılları arasında olmuş magnitüdü 2.6'dan büyük depremler ise gri renkle gösterilmiştir (bkz. real-time map).

MARMARA'da TSUNAMI VERILERI

Marmara Bolgesinde olan depremler ve bu depremlerin neden oldugu Tsunami'ler Profesor Ambraseys tarafindan yapilmistir.  Profesor Ambraseys yapmis oldugu calismalar nedeni ile, Amerikan Deprem Cemiyeti tarafindan en yuksek onur madalyasi almis ve calismalari guvenilir bir bilim adamidir.  Sonuc olarak, dogru yorumlama ve yaklasim ancak orjinal calismalariyla kendi konusunda TOP olmus bilim adamlarinin calismalari referans alinarak yapilabilir.   Bu bakis acisi ile Profesor Ambraseys'in 2002 calismasi hizla elden gecirilmis ve bazi temel noktalarda, deprem konusunda yabanci olan kamunun bilgilendirilmesi hedeflenmistir.

Son 2000 yil icersinde olusmus depremlerden 20 tanesinin tsunami olusturmus olabilecegini ve fakat buyuk bir Tsunami'ye ve dolayli olarak buyuk bir tahribata neden olmus bir Sismik Deniz Dalgasina iliskin verinin olmadigini belirtmistir. Son tartismalar Marmara bolgesinde olacak buyuk bir depremin Istanbul'a etkisi olduguna gore, Ambraseys'in calismasindan Marmara icinde ki buyuk depremlerde meydana gelen Su Dalgalari ve tarihe gecmis etkilerine goz atalim.  Ambraseys'in orjinal yorumlari solda ingilizce ve ona bagli yapilan aciklamada sagda verilmistir.

18 Ekim 1343 Depremi-Mw=6.9

  18 Ekim 1343 yilinda olan ve Istanbul'un bati yakasina yakin olan bu depremde ise, ilginc olan bir ayrinti ise bir hafta oncesinde baslayan oncu soklardir.  Marmara bolgesinde ki tarihde olmus depremler oncesinde, oncu soklarin olmus oldugunun tarihsel kayitlara gecmesi, gercek-zamanli depremleri izlemenin ne kadar onemli oldugunu gostermektedir.  Bu depremlerin oldugu gunde siddetli firtina ve dalga oldugu rapor edildigi icin, yuksek deniz dalgalarina ya da depreme bagli olarak bir su hareketi meydana gelip gelmedigi belli degildir.

10 Eylul 1509 Depremi-Mw=7.2

 Bu depremde meydana gelen "Su Harekertlerinin" oldukca kucuk oldugu rapor edilmistir.

2 Eylul 1754 Depremi-Mw=6.8

Istanbul'un asya yakasina daha yakin olan 2 Eylul 1754 depreminde su dalgalarinin cekilmesinden bahsedilmekte ve bunlarla birlikte bazi koylerin tahrip oldugu belirtilmektedir.

22 Mayis 1766 Depremi-Mw=7.1

22 Mayis 1766 depreminde hasar asya yakasinda daha fazla meydana gelmistir ve bunun nedenide depremin oldugu yerin asya yakasina yakin olmasidir.  Cunku, deprem ve uzaklik arasinda ki iliski HASARI belirler.  Bu nedenle, Marma Denizine yakin alanlarda, RISK yuksek ve uzak yerlesim alanlarinda ise RISK dusuktur.

Bu depremde meydana gelen Su Hareketleri "Tsunami" sonucunda, asya yakasinda ki deniz kiyilari su altinda kalmistir.

10 temmuz 1894-Mw=7.3

10 Temmuz 1894 yilinda olmus bu depremin oldugu yer Izmit korfezi icindedir, etkileri ve olus yeri dikkate alindiginda bu depremin son 1999 Izmit depremi ile buyuk benzerlik gosterdigi ileri surulmustur (Ambraseys, 2001, bkz.  ozet).  Bu depremde de, son Izmit depremine benzer Su Hareketleri gozlenmistir. 

SONUC

 Ambraseys'in 2002 yilinda basilmis calismasinda verilen bilgiler isigi altinda, yukarida verilmis deprem haritasinda Istanbul'a cok yakin odaklanmis, yakin tarihde ki depremlerde rapor edilmis, su hareketlerine bagli bazi lokal hasarlarin oldugu belirtilmistir.  Tabi ki deprem riski bir bolgede artan nufus ve zayif yapilanma ile birlikte artmaktadir.  1343 yilindan gunumuze degin olmus depremlerde, su hareketlerine bagli kayiplarin yada insan olumlerinin fazla olmamasi bizleri rahatlatmamalidir.  Cunku bugun nufusu onbes milyona dayanmis bir Istanbul'da bu tur depremlere bagli olarak gelisecek su hareketleri kucukde olsa, etkisi daha buyuk olabilir.  Risk insanin oldugu yerde vardir ve nufus artislari riski arttirir. 

Ambraseys (2002) makalesinde kaynaklari acisindan guvenilir olmayan depremlerinde listesini vermistir.  Verilen calismada farkli yillara gore verilmis, 120, 344, 368, 407, 447 (a,b), 450, 542, 543, 975, 1039, 1331, 1344, 1829 yillari icin tarihsel kayitlara gecmis depremler "Spurious Events" olarak nitelenmis ve depremlerle ilgili kaynaklarin tartsmali oldugunu ve nedenlerini ortaya koymustur.

Sonuc olarak, Profesor Ambraseys'in 2002 yilinda basmis oldugu calismalar cok buyuk yikici bir etki yapacak Tsunami "Su dalgalari" meydana getirmis tarihsel bir veri olmadigini gostermektedir. 

Kaynaklar

Ambraseys, N. N. (2002). "Seismic sea-waves in the Marmara Sea region during the last 20 centuries." Journal of Seismology 6(4): 571-578.

* USA The National Tsunami Hazard Mitigation Program, http://nthmp-history.pmel.noaa.gov/index.html