Ankara depreminin dort tane oncu soku var.  Bu oncu soklar, sabah saati itibari ile, 9.36, 9.51, 10.12, 10.27 saatlerinde meydana gelmis ve en buyuk depremde 11.56'da olmustur.  Bu depremden sonra olan depremler daha kucuk olduklarindan, M5.7 depreminden sonraki depremlere artci depremler ve oncesinde ki depremlere ise oncu depremler denebilir.   Oncu depremlerin yapisini ana buyuk depremden once anlayabilme sansimiz bugun icin yok.  Bunla ilgili calismalar yapiliyor ve oncu deprem yapisinin geometrisinin bilinmesine donuk calismalar gunumuz icin model calisma duzeyinde surdurulmektedir.  Bu konuda yapilmis calismalalar coktur ve bunlardan birini ornek olarak vermek gerekirse, Profesor Yamashita ve Professor Knopoff 1989 yilinda basilmis bir onemli calismasidir. 

Calismalarinin basligi "A model of Foreshock Occurence" yani Oncu Soklarin Olusmasi Uzerine Bir Model.  Bu calismada, oncul depremlerin olusmasi ve buyuk depremle iliskisi tartisilmaktadir.  Kisaca, bir bolgede mevcut olan kiriklarin birden nasil yaklasmasi ve tektonik gerilmenin artmasi bir buyuk depremi olusturuyorsa, oncu depremlerinde benzer bir mekanizma ile olusacagi belirtilmetedir. 

Oncu soklarin sayisinda buyuk depremin olusacagi zaman yaklasildikca bir artma meydana gelir.  Zaten son Ankara depreminde gozlenende budur.  Profesor Yamashita ve Knopoff calismalarinda, depremi olusturan tektonik gerilmeye neden olan fay geometrisinin onceden bilinmesi ile, oncu sok depremlerinden buyuk depremlerin belirlenebilecegini belirtmektedir.  Ozellikle ulkemizde 1995 yilinda olan M6.2 buyuklugunde ki Dinar depremi  oncesindede onemli oncul soklarin oldugu ve bu oncul soklardan hareketle iceri girmeyen bolge halkimizin, olum oranlarinin dusmesinde buyuk rolu olduguda hala hatiralardadir.  Ozellikle, basina surekli demec veren ve daha sonra oncu deprem oldugu anlasilan, kucuk depremlerin normal oldugunu ve halkin evine girmesinde bir beis olmadigini soyleyen etkili ve yetkililerin sozleride akildadir.

DEPREM BUYUKLUGU

Farkli deprem magnitudleri MB=5.3 (USGS) yasa ML=5.7 (Kandilli) buyuklugunde bir deprem olarak geldigi rapor edilmistir.   Malesef depremin buyuklugu su ana kadar, moment magnitud degerinden verilmemistir ki en gercekci magnitud degeri MW seklinde verilir ama su ana kadar bu buyukluk konusunda bir calisma ortaya konmamistir.  Son Ankara depremi buyuk bir deprem olmadigi icin, yuzeyde kirik meydana getirmemistir ve yuzeyde fay geometrisi bilinmedigi icin Moment Magnitud degerinin belirlenmesi, deprem verilerinin modellenmesi ile yapilabilir.  Bunu yapan merkezler, Harward Universitesi ve USGS ilerde bu deprem icin moment degerini verebilir fakat ulkemizde moment magnitud degerlerini hesap edecek bir yapinin olusturulmasi gerekir.   Olan Bala depreminin magnitudu Hardward Universitesi tarafindan Mw=5.7 olarak asagida ki bicimde verilmistir.  Bu tur buyuklukte ki bir deprem levha sinirlarindan uzak alanlarda ki deformasyon hizi dusuk levha ici alanlar icin buyuk bir depremdir.

Sekil 1: En basta verilen sekilde Bala depreminin mekanizmasi ve fay mekanizma cozumu verilmektedir. Asagida ki sekilde ise 20 Aralik 2006-20 Aralik 2007 arasinda olmus tum depremler gosterilmektedir.  Deprem etkinligi ile deprem istasyonlari arasinda ki ilisiki cok acik sekilde gorulmektedir.

ANKARA'DA DEPREM SURPRIZ MI?

Turki ye'de ki deprem etkinligi ve tektonik hareketlerle arasinda ki iliskiyi ozetlemek faydali olabilir.  Bilindigi gibi, doguda Arabistan ve Asya arasinda ki daralmasina "Compression" bagli olarak, Anadolu levhasinin kuzeyde Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) ve Guney doguda Dogu Anadolu Fay Zonu (DAFZ) uzerinden, Anadolu Bloku'nun tek parca olarak hareket etmesiyle iliskilendirilir.  Bu nedenle, levha sinirlari olan  KAFZ ve DAFZ uzerinde buyuk depremler meydana gelmektedir.  Dogu'da ve Batida olan deprem etkinliginin nedeni levha hareketleridir.  Anadolu Levhasi batiya dogru hareket eder fakat bu hareket Turkiye'nin batisindan Kuzey-Guney dogrultulu bir acilmaya neden olur.  Acilma ve Daralma'nin oldugu Turkiye'nin Dogu'su ve Bati'sinda ki depremlerin olus turleri farklidir.  Bur fark, depremi olusturan tektonik gerilme enerjisinin birikme seklinin fakli olmasindan kaynaklanir.  Gerilme birikiminde ki farklililik, bolgelerin topografik yapisini sekillenmesindede rol oynamis bir farkida gosterir.  Mesela, Arabistan levhasinin surekli kuzeye hareket etmesi ile ulkemizin dogusunda ki daralma ve dolayisi ile yukselme, daglik yapi ile ortadasir.  Ulkemizin batisina dogru, hareket ettirilen Anadolu levhasida Batida, kuzey-guney yonlu acilmaya, bu acilmada ulkemizin batisinda goller gibi acilma ile ortaya cikmis yapilarla kendini gosterir.  Tum bu anlatilan bilgiler,  1970'den gunumuze kadar yapilan calismalarla ortaya cikarilmis ve ulkemizin deprem etkinligini nedenlerini anlatan tektonik hareketler ve deprem arasinda ki iliski olarak yazilmis ve pek cok yayina konu olmustur.

 1999 Izmit depreminden sonra ulkemizde ki istasyon sayilari oldukca artmistir.  Istasyonlarda ki artisi dikkate almayan ve yukarda verilmis resmedilen verilere bakarak ulkemizde son yillarda depremlerin arttigini soyleyen kisiler cikmistir.  Bu tartismalar, daha once yazilmis " Depremler Artiyor mu" baslikli bir baska yazida tartisilmistir.

ANKARA DEPREM'INDEN SONRA DEPREMLER OLABILIR MI?

Anadolu levhasinin ve Ankara depreminin yakinlarinda ki alanlarin oldukca aktif oldugu yukarida verilen haritalarda gosterilmektedir.  1999 yili oncesinde bu tur bir deprem etkinligini gormenin imkani yoktu cunku Turkiye'de ki deprem istasyonlari ozellikle Levha Ici denilen ic Anadolu bolgesinde fazla degildi.  Ulkemizin fay yapisinin gercek anlamda anlasilmasinda katki saglayacak kucuk depremlerin kayit edilmesinde, Kandilli Rasathanesi son yillarda buyuk emekler ortaya koymustur. 

1975 yilindan once nasil Marmara bolgesinin ici depremin olmadigi ve deprem tehlikesinin dusuk oldugu bir alan olarak gorulmesi nasil bir yanilgiya neden olabildi ise, deprem istasyonlarinin olmadigi yerlerde ki deprem sakinligide benzer bir yanilgiya Anadolu'nun icinde ki faylar icinde olmus olabilir.  Genel olarak. deprem bilimciler, aktif faylanmanin oldugu butun yerlerde M8 buyuklugunde depremin uretilebilecegini kabul eder.  Tek fark ise bu depremlerin olus yillari arasinda ki farkdir.  Mesela, Japonya'da M8 buyuklugunde ki ON-SHORE (KARADA) depremlerin tekrarlanmasi ortalama 1000 yildir ama OFF-SHORE (DENIZDE) depremlerin tekrarlanmasi ortalama olarak 100 yildir.   Bunun nedeni, deformasyon hizinda ki farkin depremin tekrarlanma yili arasinda ki iliskidir.  Tabi ki Anadolu'nun tarihinde Ankara'da buyuk depremler olmamistir denebilir ama bu depremlerin olmadigina iliskin one surulen veri, tarihsel kaynaklidir.  Fakat 10,000 yilda depremlerin tekrarlandigi alanlarda olabilir ve bu nedenle Paleotektonik depremler olarak bilinen bu depremler tarihsel kayitlarda olmamis olabilir.

ISTASYON SAYISI  DEPREM SAYISINI ARTTIRIYOR MU?

Son bir yilda ki deprem etkinligi ve deprem istasyonlari arasinda ki iliski yukarda ki sekilde verilmistir. Ulkemizdeki faylarin denetiminin deprem istasyonlarini arttirmak ve isletmek ile yapilacagini gostermektedir.  1999 yili oncesinde ki deprem haritalari tabi ki yukarda ki verilen deprem haritasi gibi bir deprem dagilimi vermedi cunku deprem istasyon sebekesi zayif oldugu icinde veremezdi.  Bu nedenle, ulkemizde deprem istasyonlarin arttirilmasi ve verilerin acilmasi dogru bir tercihtir.

NE YAPILMALI?

Yanda ki Sekil KOERI sitesinden alinarak verilmistir ve yaklasik bir hafta sonra olan ikinci buyuk Bala depremi hakkinda (27 Aralik 2007, ML=5.5) buyuklugunde bir deprem gene ayni bolgede olmustur.  Sekilde goruldugu gibi, deprem oldugu yer ve sonrasinda olan kucuk depremler, Turkiye'nin Aktif Fay haritasinda islenmis bir fayla iliskili degildir ama fay haritasinda gosterilmis faylara yakindir.  Bala depreminin oldugu fayin Fay Haritasinda olmamasi, fay haritasinda ki eksikligi gostermektedir yoksa yeni bir fay olusmus anlamina gelmez.Bu nedenle Bala depreminin stress yukleyebilecegi yakinlarda faylarin olmamasidir.  

Son Ankara depremin Kuzey Dogusunda Kuzey Anadolu Fay Zonu ve Guney Dogusunda Tuz Golu Fayi yukarda verilen haritada gorulmektedir. Bu faylar uzerinde gerilme artmasi olmus olabilir. Bu nedenle Statik-Stress ve Dinamik Stress degisimlerinin iyi incelenmesi ve bilinmesi gerekir.

Daha fazla bilgi icin:

http://faculty.kfupm.edu.sa/ES/oncel/statikdinamiktetikleme.htm

Derinlemesine bir arastirma yapilmadan, ulkemizin baskenti olan ANKARA'da olan depremden sonra, daha buyuk bir deprem olur ya da olmaz demek icin deprem arastirmalarin yakin faylar civarinda arttirilmasi gerekir. 

KAYNAKLAR

Tablo 1:  Ankara depreminden once olan depremler asagida ki KOERI sitesinden derlenmistir.  http://www.koeri.boun.edu.tr/scripts/lst4.asp

                                                        Büyüklük

Tarih      Saat      Enlem(N)  Boylam(E) Derinlik(km)  MD   ML   MS    Yer

---------- --------  --------  -------   ----------    ------------    -----------

2007.12.20 11:56:34  39.3853   33.0972        5.0      -.-  4.0  -.-   BALA (ANKARA)

2007.12.20 11:48:27  39.4043   33.0457        5.0      -.-  5.7  -.-   BALA (ANKARA)

2007.12.20 10:57:16  39.3692   33.0760        5.0      3.5  -.-  -.-   BALA (ANKARA)

2007.12.20 10:27:20  39.3922   33.0538        4.0      3.0  -.-  -.-   BALA (ANKARA)

2007.12.20 10:23:34  36.5633   29.3077       14.2      -.-  3.9  -.-   KEMER-FETHİYE (MUĞLA)

2007.12.20 10:12:31  39.3992   33.0530        6.5      2.8  -.-  -.-   BALA (ANKARA)

2007.12.20 09:51:09  39.3167   33.1183        5.0      -.-  3.1  -.-   BALA (ANKARA)

2007.12.20 09:36:49  39.4598   33.1418        5.0      -.-  4.0  -.-   BALA (ANKARA)

Tablo 2:  USGS sitesinden alinan depremle ilgili bilgiler. Depremin magnitudu Mb=5.3 olarak verilmistir. 

Tablo 3: Asagida ki Bala depreminin fay mekanizmasi ile bilgiler

http://www.globalcmt.org/CMTsearch.html

Harward Universitesinden

Event name: 200712200948A
Region name: CENTRAL TURKEY
Date (y/m/d): 2007/12/20

Information on data used in inversion


Mw = 5.7 Scalar Moment = 3.8e+24
Fault plane: strike=214 dip=61 slip=-1
Fault plane: strike=304 dip=89 slip=-151
Eigenvector: eigenvalue: 4.17 plunge: 19 azimuth: 75
Eigenvector: eigenvalue: -0.75 plunge: 61 azimuth: 305
Eigenvector: eigenvalue: -3.42 plunge: 20 azimuth: 173