6 Mayis 2003

Depremle ilgili çalisışmalar oldukça hiızliı gelisşmektedir. Her yeni çalışma deprem konusunda bilinmeyen bir  yeni soruyu gündeme getirmekte ve deprem konusunda daha çok bilinmeyen oldugu ortaya çıikmaktadiır. Mesela Depremlerin birbirini tetiklemesi olayı oldukça popüler bir konudur. Depremler yakıin alanda "Statik Tetikleme" ve uzak alanda ise "Dinamik Tetikleme" meydana getirebilmektedir.

Statik Tetikleme

Statik tetiklemede nufuz alanı depremin büyüklüğüne bagliıdır ve Kanada'da ki yaptigim statik tetikleme çalışismalarından 5.5 ila 6.5 gibi magnitüdlü depremlerin tetikleme yapabilecekleri uzaklık maksimum 70 km ila 150 km arasında degisşmektedir. Bu mesafeler kritik mesafe olarak bilinmekte ve hemen bu civar içersinde aktif fayların denetim altına alınması gerekmektedir. Bu konuda dikkat edilmesi gereken bir diğer konuda faylariın bir birbirlerini yüzeylemesine tetikleyebilecekleri gibi derinlemesine dogru tetikleyebilecekleridir. Mesela lokasyonu ayniı olan 5 km derinliginde ki bir deprem 15 km derinliginde ki basşka bir depremide tetikleyebilir. Genelde bu tür olaylar faylanmanın düşsey oldugu bindirme zonlarında gorülebilmektedir.

Dinamik Tetikleme

Dinamik tetikleme konusu yeni bir konudur ve olan bir depremin ne kadar uzakliga kadar depremleri tetikleyebilecegi anlaşılamamıştır. Bu konunun daha iyi anlaşılabilmesi için son Amerikan Jeofizik Birliği toplantısında yayinlanmistir. Bu calisma son büyük depremlerden Alaska'da ki Denali depreminin kendisinden 3000km kadar uzakta ki Utah bolgesinde deprem etkinliğini arttiırdığıiginiı ileri sürmektedir. Buna benzer daha pek çok çalışisma mevcuttur.

Genelde Dinamik tetikleme yüzey dalgalarının yayıinıimiı ile olmaktadır, nerede ve hangi koşullar altında bu tür tetiklemenin olacağıgi pek anlamliış degildir ama deprem biliminin son yiıllarda ki en popüler konularından biridir.

Bu konuda öoncü çalışmalar Memphis Univesitesi ve USGS'de ki büyük bilim kadiıniı Joan Gomberg tarafından yapiılmaktadır. Onun çalışismalarına gore Dinamik tetiklemeye bagliı olarak depremler hemen tetiklenmeyebilir ve bu tetikleme belli bir süre sonrada olabilir.

NERELER-TETIKLENEBILIR?
Ister dinamik ister statik tetikleme olsun bu tür etkileşimler için kiıriılmaya kendini hazıirlamisış yakın ve uzak alanlarda fayların mevcut olmasiı-gerekmektedir.

Mesela neden 3000 km uzaklıkta ki Utah bolgesinde tetiklenmişstirde,  500km yakınında ki alanlarda bir tetikleme meydana gelmemişstir?  Bunun herhalde en makul açıklaması yüzey dalgasiı yayınım dogrultusu üzerinde yalnıizca tetiklenebilecek alanlardan birinin Utah oldugu soylenebilir.

NERELER-GECIKTRILEBILIR?
Statik ve Dinamik tetiklemenin terside gerçekleşebilir. Yani olabilecek bir deprem ister yakın alanda ister uzak alanda oluş sürelerini geciktirilebilir. Tabi bu geciktirmenin ne kadar bir süre oldugunu ancak şsu an depremler olduktan sonra tahmin edebiliyoruz.

SONUC
Dinamik yada Statik tetikleme konuları Deprem Biliminin son donem popüler konularından biridir ve Deprem riskinin arttigi yada azaltıldigi alanların belirlenmesi için umut verici çalışmalardır. Sonuç olarak bu tür konularda açıklama yapacak kişilerin bu konularda çalışmış olmaları ve çalışmalarının bulunmaları gerekir. Nasıl ki Kulak Burun Bogaz doktorları kendileri doktor diye Goz konusunda demeç ve açıklamalar yapmıyor ise aynen buna benzer Deprem Biliminde oturmuş disiplinler vardır. Herkez kendi çalışismisış oldugu disiplinde konuşursa inanın bilgi kirlemmesi meydana gelmeyecek ve halkda gereksiz rahatsizıklar olmayacaktır.

Yukarıda ki çalışmalar ve bilgiler ışığında uzak yada yakın alanda bir tetikleme yada geciktirme beklenebilir. Bu nedenle her büyük depremden sonra uzak yada yakın alanda ki fayların denetim altıina alıinması ve deprem sonrasında deprem sayiısında bir artmanın olup olmadigina bakılmasiı gerekir. Bu nedenle Yapiı Denetimi kadar yakın ve uzak alanda Fay Denetimi çalışmalarıda çok öonemlidir.

Saygıilar,

Dr.Ali O. Oncel
National Earthquake Hazards Program
Geological Survey of Canada
Natural Resources of Canada
Government of Canada