7 Kasim 2007

 6 Kasim 2007 tarihli ve "İstanbul Belediyesi'nden laleye para var, depreme yok!” baslikli bir yaziyla ilgili asagida ki kisa makale yazilmistir.  Daha once deprem bilimci (Emektar Sismolog), Deprem Bilimci Gorunenler (Medyatik Sismolog) ve Marmara bolgesinde ki deprem sorununu iceren bir degerlendirme yazisi Haber7 sitesinde yayinlanmisti.

Deprem Bilimi Calismalari ve Metropol Belediyeleri

Belediyeler bilimsel kurulus degildir ve her deprem olacak diyen kisi ya da gruplara para desdegi vermesi beklenemez. Bilimsel maksatli calismalarin desteklenmesi, ancak TUBITAK ve benzeri bilimsel degerlendirme yapabilecek kurumlar uzerinden yapilmali ve konusunda uzman uluslararasi bilim adamlarinada incelemeleri yaptirilmalidir.

Bir proje icin uluslararasi destek alinmis ve halihazirda ki calismalar yurutulurken, medya uzerinden mukerrer destek istenmesi dogru degildir. Nasil mukerrer yayin yapanlara hos bakilmazsa, medya uzerinden belediye gibi ulkemizin kurumlarindan, mukerrer destek alinmaya calisilmasi gibi bir durumun dogru oldugu soylenemez.  Malesef, ulkemizde mukerrer proje destekleri alinmasi gibi durumlara cok fazla rastlanmaktadir. Alinan proje destekleri, genelde proje konusunda genc bilim adamlarinin yetismesi icinde kullanilmamaktadir.  Ismi buyuk olan deprem merkezleri kurulmakta ve onerilen projeler taseron firma ya da yurt disinda ki calisma gruplarina yaptirildigi icin ise, malesef ulkemizde yeni bilim adamlari yetisememektedir.

Depremin Duzenli Oldugu Yerler

 Belediye gibi kamu kuruluslari, halkin parasini almis, kamu yarari gozeterek kullanmakla gorevli kurumlari oldugu icin, kamu parasini hesapsiz dagitmasi beklenemez. Gunumuz icin kimse Istanbul'da deprem olmayacak demiyor. Tarih tekerrur edecek ve depremler tekrar Marmara denizini kesen Kuzey Anadolu Fay Zonu'nunda olacaktir.  Depremlerin tekrarlanma surelerinde degil ama oldugu yerlerde bir duzenlilik vardir.  Bu nedenle, depremlerin once yada sonra olmasi gibi durumlarda, beklenen deprem icin gecikti ya da erken meydana geldi denemez.  Cunku, depremlerin tekrarlanma sureleri degiskendir.  Onemli olan depremin olacagi yerin dogru tahmin edilmesi ve kabul edilebilir hata sinirlari icersinde olma olasiliginin belirlenmesidir.  

 Gaz Cikislari ve Deprem Tehlikesi

 Marmara bolgesi gibi son iki bin yillik olan depremlerin tarihsel dokumune sahip, dunya'nin sayili bolgelerinden biridir.  Fay geometrisi, son Izmit depreminden sonra yapilmis deniz sismolojisi calismalari ile detayli olarak ortaya konmustur.  En onemli veri ise, 1978 yilinda Kandilli ve Ingiliz Jeoloji Servisinin ortaklasa kurmus oldugu deprem istasyonlariyla kaydedilen kucuk depremlerdir.  Marmara bolgesinde tum onerilen fay modelleri ve deniz sismolojisine bagli yorumlanmis fay geometrilerinin, denetimi ve dogruluklarinin tetkiki, son 25 yildir izlendigi Marmara bolgesinde, kucuk depremlerin iki ve uc boyutlu dagilimlari incelenerek yapilabilmektedir.  Buyuk tarihsel depremlerin yerleri, kucuk depremlerin yigilma bicim ve uzanimlari ile iliskilendirme imkani vardir.  Kucuk depremlerin analiziyle, buyuk Izmit depreminin oldugu yer ve olabilecek diger alanlar onerilebilmistir (bkz. Oncel ve Wyss, 2000).  Bu kadar ayrintili deprem ve fay yapisinin bilinebildigi Marmara Denizi icinde cikan gazlari arastirmak, depremi ne geciktirecek ne de deprem zararlarini azaltacaktir. Bu yonuyle, cok farkli sonuclari olabilecek  bir akademik calisma oldugu icin,  Avrupa ve Amerika'da bilimsel fonlara, daha buyuk butce icin basvuru yapilabilir, olmadi TUBITAK projesi yapilarak, onerilen projenin somutlastirilmasi, elde edilmesi beklenen bilimsel yararlarin ortaya konmasi ve otorite olmus uzmanlarinca,  proje ve finansmani icin olur alinmasi gerekir.  

Kent Sismolojisi Verileri

Deprem riskini azaltmak icin Istanbul  Buyuksehir belediyesi, Kent Sismolojisi, Jeolojisi ve Jeofizik calismalarini desteklemektedir.  Verilen destek ve sonucta prtaya cikacak calismanin verimli olmasi icin, desteklenecek projelerin secilmesinde TUBITAK’la isbirligi yapilmasi gerekir.  Istanbul Belediyesi yapilan Jeolojik calismalari hemen akabinde kamuoyuna duyurmustur. Benzer yaklasim, Kent Sismolojisi ve Jeofizigi calismalarinda toplanan verilerin acilmasinda takip edilmelidir.  Sismoloji ya da Jeofizik, matematik, fizik ve programlamaya dayali bir bilim oldugu icin, toplanan verilerin yeniden elden gecirilmesi ve  farkli yontemlerle incelenmesi mumkun olabilir.  Ozellikle, bu verilerin kullanilacagi yuksel lisans ve doktora calismalarina ozel destek verilmeli, boylece Istanbul icin yapilan calismalarin surekli guncellenmesi saglanmalidir.

Fayi Ciplak Gozle Gormek:

Fayi ciplak gozle gormekle isler halledilmiyor. Halledilse idi, Maden Teknik Aramasi tarafindan 1992’de yayinlanmis Turkiye’de Aktif Fay Haritasina bakar ve deniz altina inmeden, karadan gecen faylarla ilgili soylenecekler soylenirdi. Cunku faylarin aktif "CANLILARI" ve aktif olmayanlari "CANSIZLARI" vardir.  Faylarin aktifligi yada bugun icin deprem uretme potansiyeli,  Sismometre yada Geodetik Olcum Aletleri ile anlasilabilir.  Buyuk deprem uretecek parcalari, uretemez parcalardan ancak  Sismologlar ayirt edebilir.

Fayi ciplak gozle gormek degil, fayin hareketli olan kisimlarini belirlemek gerekir. Bunun icinde denizin dibine inilmesi, saatlerce deniz altinda kalinmasi gerekli degildir. Cunku, gunumuzde Marmara denizinde, 1 km hata ile kucuk depremleri ve depremcikleri kaydeden Sismometreler.  Onemli olan deprem yigilmalarinin incelenmesi ve bu yigilmalarin zaman mertebesinde degismesinin belirlenmesidir. Bunun yaninda, gercek zamanli GPS olcum istasyonlari arttirilmali ve kabukda ki gerilme degisimleride olculmelidir.

Fayi Aletsel Imkanlarla Arastirmak

Japonya’da ki Aktif Fay Arastirma Merkezi, faylari uydu verileriyle belirleyen ve saha denetimini yapan, tarihsel donemde fayin deprem etkinligini inceleyen Palesismologlar, Sismolog, Jeolog ve Deprem Muhendislerinin beraber fakay ayri gruplar olarak calistigi bir merkezdir.  Bu merkez 1:200,000 mertebesinde Japonya’nin bir ucundan diger ucuna kadar olan tum faylari isaretlemis ve cizmislerdir. Bugun basta Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun uzunlugu 1,500 km’dir ve bunun 1100 km uzunlugunda ki kismi ize karada fakat fayin geometrisini gosteren fay haritasinin olcegi hala 1:2,000,000 olcegindedir.   Ulkemizde oncelikle, buyuk olcekte aktif faylarin geometrileri ayrintilandirilmali ve  internet ortaminda herkeze acilmaldir.  Segment davranislari, tarih ve oncesi donemdeki etkinliklerine iliskin yeni veriler olusturulmalidir.

Sonuc
 

Deniz Sismolojisi ile Deniz Tabani goruntulenmekte (bkz.Marmara) ve cok detayli batimetri haritalari cikarilmis ve Marmara Deniz tabani herkeze acilmistir. Bu tur veriler, herkeze acik ve kisinin gozlemi ile degisecek subjektif bir veri tabani degil, fizikzel olcume dayali modern bir veri tabanidir.  Deprem calismalari icinde destek, proje merkezlerince verilmelidir, cunku verilen paranin denetimi ve proje hedeflerinin dogru incelenmesi bu sekilde saglanabilir.  Belediyeler doktora yapmis sismologlar istihdam etmeli ya da ulkemiz disindan uluslararasi calismalari ile ismini duyurmus deprem bilimcilerden olusturulmus bir danisma kurulu kurmalidir.  Ancak, bu sekilde ulkemiz basininda ismi cikmis "medya sismologlari" ile dunya bilim literaturunde ismi cikmis "emektar sismologlar"in ayrimi dogru yapilabilir.

Temel Kavramlar