6 Mayis 2003

Depremle ilgili çalışmalar oldukça hızlı gelişmektedir. Her yeni çalışma deprem konusunda bilinmeyen bir yığın yeni soruyu gündeme getirmekte ve deprem konusunda daha çok bilinmeyen olduğu ortaya çıkmaktadır. Mesela Depremlerin birbirini tetiklemesi olayı oldukça popüler bir konudur. Depremler yakın alanda "Statik Tetikleme" ve uzak alanda ise "Dinamik Tetikleme" meydana getirebilmektedir.

STATİK TETİKLEME
Statik tetiklemede nufuz alanı depremin büyüklüğüne bağlıdır ve Kanada'da ki yaptığım dusey faylanma geometrili depremlerinin modellenmesiyle iliskili statik tetikleme çalışmalarim; 5.5 ila 6.5 gibi magnitüdlü depremlerin tetikleme yapabilecekleri uzaklık maksimum 70 km ila 150 km arasında değişebilecegini gostermistir. Bu mesafeler kritik mesafe olarak bilinmekte ve hemen bu civar içersinde aktif fayların denetim altına alınması gerekmektedir. Unutulmamasi gereken kritik mesafelerin hem deprem buyuklugune hem de depreme neden olan faylanma turune bagli olarak degistigidir.

Bu konuda dikkat edilmesi gereken bir diğer konuda fayların bir birbirlerini yüzeylemesine tetikleyebilecekleri gibi derinlemesine doğru tetikleyebilecekleridir. Mesela lokasyonu aynı olan 5 km derinliğinde ki bir deprem 15 km derinliğinde ki başka bir depremide tetikleyebilir. Genelde bu tür olaylar faylanmanın düşey olduğu bindirme zonlarında görülebilmektedir.

DİNAMİK TETİKLEME
Dinamik tetikleme konusu yeni bir konudur ve olan bir depremin ne kadar uzaklığa kadar depremleri tetikleyebileceği anlaşılamamıştır. Bu konunun daha iyi anlaşılabilmesi için son Amerikan Jeofizik Birliği toplantısında verilen yayınlanmış bir özet EK1'de verilmiştir. Bu özet son büyük depremlerden Alaska'da ki Denali depreminin kendisinden 3,000 km kadar uzakta ki Utah bölgesinde deprem etkinliğini arttırdığını ileri sürmektedir. Buna benzer daha pek çok çalışmalar mevcuttur.

Genelde Dinamik tetikleme yüzey dalgalarının yayınımı ile olmaktadır, nerede ve hangi koşullar altında bu tür tetiklemenin olacağı pek anlaşılmış değildir ama deprem biliminin son yıllarda ki en popüler konularından biridir.

Bu konuda öncü çalışmalar Memphis Ünivesitesi ve USGS'de ki büyük bilim kadını Joan Gomberg tarafından yapılmaktadır. Onun çalışmalarına göre Dinamik tetiklemeye bağlı olarak depremler hemen tetiklenmeyebilir ve bu tetikleme belli bir süre sonrada olabilir.

NERELER TETİKLENEBİLİR?
Ister dinamik ister statik tetikleme olsun bu tür etkileşimler için kırılmaya kendini hazırlamış yakın ve uzak alanlarda fayların mevcut olması gerekmektedir.

Mesela neden 3,000 km uzaklıkta ki Utah bölgesinde tetiklenmiştirde 500km yakınında ki alanlarda bir tetikleme meydana gelmemiştir. Bunun herhalde en makul açıklaması yüzey dalgası yayınım doğrultusu üzerinde yalnızca tetiklenebilecek tek alanlardan birinin Utah olduğu söylenebilir.

NERELER GECİLTİRİLEBİLİR?
Statik ve Dinamik tetiklemenin terside gerçekleşebilir. Yani olabilecek bir deprem ister yakın alanda ister uzak alanda oluş sürelerini geciktirilebilir. Tabi bu geciktirmenin ne kadar bir süre icersinde olduğunu ancak şu an depremler olduktan sonra tahmin edebiliyoruz.

SONUÇ
Dinamik yada Statik tetikleme konuları Deprem Biliminin son dönem popüler konularından biridir ve Depem riskinin arttığı yada azaltıldığı alanların belirlenmesi için umut verici çalışmalardır. Sonuç olarak bu tür konularda açıklama yapacak kişilerin bu konularda çalışmış olmaları ve çalışmalarının bulunmaları gerekir. Nasıl ki Kulak Burun Bogaz doktorları kendileri doktor diye Göz konusunda demeç ve açıklamalar yapmıyor aynen buna benzer Deprem Biliminde oturmuş disiplinler vardır. Herkez kendi çalışmış olduğu disiplinde konuşursa inanın bilgi kirlemmesi meydana gelmeyecek ve halkimizi panikletebilecek rahatzıklar olmayacaktır.

Yukarıda ki çalışmalar ve bilgiler ışığında uzak yada yakın alanda bir tetikleme yada geciktirme beklenebilir. Bu nedenle her büyük depremden sonra uzak yada yakın alanda ki fayların denetim altına alınması ve deprem sonrasında deprem sayısında bir artmanın olup olmadığına bakılması gerekir. Bu nedenle Yapı denetimi kadar yakın ve uzak alanda Fay denetimi çalışmalarıda çok önemlidir.

Selam ve saygılar,

the November 3, 2002, Mw 7.9 Denali Fault



Dr.Ali O. Öncel
National Earthquake Hazards Program
Geological Survey of Canada
Natural Resources of Canada
Government of Canada